Το "Καλλιγράφημα" του Γιώργου Σεφέρη

Περιμένω να έρθει η ώρα της ανταπόκρισης της πτήσης για Ελλάδα. Καθώς διαβάζω τα νέα για τον κατήφορο της τουρκικής λίρας, με βρίσκει ένα μήνυμα από την Α.:

"Αγαπητέ Θοδωρή,

Αφήνουμε τη Σμύρνη πλέοντας στο Αιγαίο. Μας χωρίζουν μόλις 55 ναυτικά μίλια από τη Λέσβο. Μας συντροφεύουν οι Dusk με την Αυγή στο υπέροχο "In the Sun"!

Από απόσταση διακρίνω τρεις σιλούετες ιστιοφόρων και μου φέρνουν στο νου το "Καλλιγράφημα", ένα ακόμη ποίημα του Σεφέρη. Το έγραψε στο Κάιρο το 1942 κι ανήκει στην ποιητική συλλογή "Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄". Το ορατό και το αισθητό επιβάλλεται στο γραπτό και το νοητό, δε νομίζεις;

Πανιά στο Νείλο,
πουλιά χωρίς κελάιδισμα με μια φτερούγα
γυρεύοντας σιωπηλά την άλλη
ψηλαφώντας στην απουσία τ` ουρανού
το σώμα ενός μαρμαρωμένου εφήβου
γράφοντας με συμπαθητικό μελάνι στο γαλάζιο
μιαν απελπιστική κραυγή.

Ξέρεις; Ο Σεφέρης αντιμετώπιζε τον ποιητή ως τεχνίτη, έναν χειροτέχνη που δουλεύει με τα χέρια του... Ανυπομονώ να τα πούμε κι από κοντά, αυτή τη φορά στο ελληνικό νησί! Καλή σου επιστροφή!

Α."

Στη Σκάλα των Βουρλών

Έλαβα το παρακάτω e-mail από τον φίλο μου Ξ., ένα από τα δύο παιδιά του S.M.:

"Αγαπητέ φίλε,

Βρισκόμαστε μαζί με την A. στη Σμύρνη, τη γενέθλια πόλη του Γιώργου Σεφέρη.

Σύμφωνα με το σχέδιό της μητέρας αναζητήσαμε το σπίτι του ποιητή: χτισμένο σε ένα γωνιακό οικόπεδο της Παράλληλης οδού μετά το Κε (Quai). Η οδός ονομάζεται σήμερα Cumhuriyet Bulvarı, δηλαδή Λεωφόρος Δημοκρατίας. Το μόνο κτήριο που σώζεται από την εποχή που έζησε εδώ ο Γιώργος Σεφέρης είναι εκείνο του Γαλλικού Προξενείου. Εκεί που σημειώνει η μητέρα στο σχέδιο το σπίτι της οικογένειας Σεφεριάδη, σήμερα υπάρχει μια άκρη του Πανεπιστημίου Dokuz Eylul˙ «9 Σεπτεμβρίου» στα Ελληνικά, ημέρα που γνωρίζουμε τι προκάλεσε ο τουρκικός στρατός στην πόλη το 1922...

Επισκεφτήκαμε και το Urla – Iskele, τη Σκάλα των Βουρλών ή του Βουρλά, 30 περίπου χιλιόμετρα δυτικά από τη Σμύρνη, το ταπεινό ψαροχώρι που περνούσε τα καλοκαίρια του ο Σεφέρης μέχρι και τα 12 του χρόνια. Όπως έγραψε ο ίδιος, η Σκάλα ήταν ο μόνος τόπος που μπορούσε να ονομάσει πατρίδα «με την πιο ριζική έννοια της λέξης: ο τόπος που βλάστησαν τα παιδικά μου χρόνια.» Επέμενε πως εμπνεύστηκε από τη γλώσσα και τα τραγούδια των ψαράδων και των χωρικών της Σκάλας, τους πιο γνήσιους εκπρόσωπους του ελληνικού λαού.

Το σπίτι που του άφησε η γιαγιά του έχει αναστηλωθεί και το 2000 εγκαινιάστηκε ως «Ξενώνας Γιώργου Σεφέρη», με αναμνηστική πλάκα από τα 100 χρόνια από τη γέννησή του. Εκπλαγήκαμε ευχάριστα όταν διαβάσαμε την επιγραφή του στενού δρόμου που οδηγεί στη θάλασσα: «Yorgo Seferis sokagi».

Λίγο πιο κάτω, η A. εντόπισε ένα μπαρ στη θέση του σπιτιού της γιαγιάς του Σεφέρη. Μάταια αναζητήσαμε τον θεόρατο πλάτανο που αναφέρει στο «Μυθιστόρημα» ο ποιητής, ωστόσο η λίγο προσεκτικότερη ματιά της αναγνώρισε το πηγάδι και το ξύλινο μαγκάνι..."

«Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει»

Καθώς αφήνουμε πίσω μας το τραπέζι με τα μπισκότα και το τσάι, ο S. M. στέκεται ένα βήμα πριν από μια φωτογραφία με τη σύζυγό του στην Τσαγκαράδα:

- «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει»... , λέει με σπαστά Ελληνικά και συνεχίζει. Ίσως γνωρίζετε πως ο Σεφέρης είχε ανατρέξει στους αρχαίους θρύλους του Πηλίου όταν έφτιαχνε το προσχέδιο για τον παραπάνω στίχο του ποιήματος «Με τον τρόπο του Γ.Σ.». Ο πόνος του συνδέεται με το πουκάμισο του Νέσσου. Όταν το φορέσει κανείς είναι αδύνατο να το ξαναβγάλει γιατί είναι ποτισμένο με το θανατηφόρο δηλητήριο που κατατρώει τη σάρκα.

Κοιτάζει πάνω από τους φακούς των γυαλιών του την ανθισμένη βουκαμβίλια και συμπληρώνει κάπως αφηρημένος:

- Tι σας έλεγα; Α, ναι... Το υλικό του ποιήματος λοιπόν είναι βασισμένο σ’ ένα σύντομο ταξίδι του Σεφέρη με τον φίλο του ποιητή Δημήτρη Αντωνίου στο Αιγαίο. Αναπτύσσει ένα σκοτεινό όραμα της Ελλάδας ως ένα πλοίο χωρίς πηδαλιούχο, το οποίο ταξιδεύει έχοντας αφήσει πίσω του συλλήβδην πολίτες και πολιτικούς ηγέτες. Προφητικό. Μα για όλον τον σύγχρονο κόσμο μας, δε βρίσκετε;» με ρωτά και προχωρά με αργά βήματα προς τον κήπο...

7 Sloane Avenue, Chelsea

«Είτε απελπισμένος είτε επίμων, θα πρέπει να αξίζει πραγματικά το ζήτημα για να αφήνετε το Αιγαίο και να επισκέπτεστε Αύγουστο το ανυπόφορα ζεστό Λονδίνο.»

Με κοιτά με μερική δυσπιστία. Ήταν για ένα διάστημα στην ομάδα των γιατρών που προσέφευγαν οι Έλληνες ανώτεροι διοικητικοί υπάλληλοι στο Λονδίνο. Παντρεμένος με Ελληνίδα, γιατρό επίσης, που γνώρισε στην Ελλάδα τα χρόνια της δικτατορίας. Μου δείχνει την ποιητική συλλογή της βιβλιοθήκης του. Ανάμεσα σε τόσα, όλο το έργο του Σεφέρη στα Αγγλικά και τα Ελληνικά.

«Θα χρειαστεί να περπατήσετε γύρω στα 40 λεπτά. Αν διασχίσετε μέρος του Hyde Park προς το νότιο μέρος του Λονδίνου, αφήνοντας πίσω το Mayfair, θα βρεθείτε στην Λεωφόρο Σλόουν, στο Τσέλσι. Στον αριθμό 7, θα βρείτε το διαμέρισμα που έμεινε ο Γιώργος Σεφέρης στα 1951. Το μαρτυρά εξάλλου η δεύτερη επίσημη αναμνηστική μπλε πλάκα που υπάρχει προς τιμή του στο Λονδίνο.

Θα σας συμβούλευα να συναντήσετε τα παιδιά μου. Επιστρέφουν από τη Σμύρνη σε μερικές εβδομαδες. Θα κάνουν μια στάση στη Λέσβο.»

Κι όπως στρέφει το κεφάλι στον απέναντι τοίχο, αφήνει ένα βλέμμα θαυμασμού σε έναν πίνακα του Θεόφιλου...

Upper Brook 51

«Το γεγονός ότι ο Σεφεριάδης αφήνει το Λονδίνο με τις αγγλοελληνικές σχέσεις ξανά στο καθιερωμένο επίπεδο φιλίας, οφείλεται στη θλιμμένη του υπομονή. Ο Σεφεριάδης ανήκει ίσως στην παλιά σχολή των εξαιρετικά μορφωμένων διπλωματών - ανθρώπων στους οποίους έχει επιζήσει κάτι από την ευρύτητα πνεύματος και τους ανοιχτούς ορίζοντες μάθησης της Αναγέννησης, σε συνδυασμό με πλήρη επαγγελματική ολοκλήρωση.»

Manchester Guardian, 1962

Ύστερα από πρόταση του πρώην μαθητή μου Dimitris Gakidis, που ολοκληρώνει τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Λονδίνο, αντικρίζω το κτίριο στον αριθμό 51 της οδού Upper Brook, στο Mayfair.

O Γιώργος Σεφέρης έζησε εκεί από το 1957 μέχρι το 1962 όταν υπηρετούσε ως πρόξενος της Ελλάδας στην Αγγλία.Το κτίριο φέρει μια από τις 800 συνολικά Blue London Plaques της πόλης.

Τα αγγλικά παράθυρα

«Τα αγγλικά παράθυρα δεν έχουν παρά μόνο τζάμια. Δεν έχουν πατζούρια. Δηλαδή, κανένας Άγγλος που κατοικεί στο ισόγειο δεν έχει επιτρέψει στον εαυτό του να σκεφτεί μια γυμνή γυναίκα μαζί του. Ο έρωτας πρέπει να γίνει κάτω από τα τράπεζια.»


Λονδίνο, Hampstead, Antrim Grove 8. Μια τυπική μονοκατοικία με αψιδωτά παράθυρα. Εκεί που στα 1931 μετακομίζει ο Γιώργος Σεφέρης.