Το Φινλανδικό μοντέλο εκπαίδευσης

Tα μάτια του 15χρονου ¶ρη φλέγονταν από ενδιαφέρον: «Τώρα πρέπει να ακούσουμε τους επιστήμονες, να κατασκευαστούν αντιπλημμυρικά έργα, να σταθεροποιήσουμε τα εδάφη. Από όσα κατάλαβα, δεν πρέπει να βοσκήσουνε εκεί ελεύθερα τα ζώα. Και φυσικά να απαγορευθεί στον οποιοδήποτε από εμάς να κτίσει».

Στην περιβαλλοντική ομάδα του σχολείου του ¶ρη είχαν μιλήσει επιστήμονες για τις φυσικές καταστροφές, για τους κύκλους ζωής των δασών και για τους αποτελεσματικούς τρόπους αναγέννησης τους.

Μια ομάδα μαθητών είχε προσφέρει στη συντροφιά νόστιμα μικρογεύματα, φρέσκα λαχανικά και φρούτα βιολογικής καλλιέργειας από τον κήπο του σχολείου τον οποίο καλλιεργούσαν οι ίδιοι οι μαθητές.

Με κύριο γνώμονα την καθιέρωση του κοινωνικά δίκαιου εμπορίου, μαθητικές κοινότητες γειτονικών πόλεων αντάλλασσαν μεταξύ τους ή πουλούσαν η μια στην άλλη προϊόντα ή γνώσεις στις οποίες διακρίνονταν.

Κάθε τρίμηνο οι γονείς, οι μαθητές, ο σύλλογος των καθηγητών έκαναν έναν απολογισμό και έθεταν στόχους από κοινού, όπως: αγορά καινούργιων υπολογιστών, αντικατάσταση της πρόσοψης του σχολείου με καινούργια η οποία να συνδυάζει συστήματα αερισμού, φωτισμού, θέρμανσης και ψύξης.

Σταδιακά οι μαθητές ανέπτυσσαν τη νοοτροπία του ενεργού και συμμετοχικού πολίτη, παρά εκείνη του καταναλωτή.

«Επιστημονική φαντασία» ή εφικτό σενάριο;
Η Φινλανδία, μια χώρα με πληθυσμό 5.2 εκατομμύρια κατοίκους, διακρίνεται για τη μεγάλη πληθυσμιακή της ομοιογένεια ως προς την εθνικότητα και τη θρησκεία. Οι πολίτες της αποδέχονται την υψηλή φορολογία του κράτους και εμπιστεύονται τους πολιτικούς. Οι τελευταίοι, ανεξάρτητα από την πολιτική τους ταυτότητα, έχουν μια κοινή συνισταμένη: την προσήλωση στο κράτος κοινωνικής πρόνοιας.

Η έννοια της διαφθοράς απλώς δεν υφίσταται. Η διαφάνεια κυριαρχεί. Στην κοινωνία της Φινλανδίας δεν αποτελούν «αξία» τα χρήματα, αλλά η βοήθεια προς τα μέλη της κοινότητας, ο πειραματισμός, η δημιουργικότητα, η συμμετοχή, η οικογένεια ως ενεργό κύτταρο της κοινωνίας.

Ως «αντάλλαγμα» όλοι οι πολίτες, ανεξάρτητα από την οικονομική κατάστασή τους, απολαμβάνουν τα οφέλη του κράτους πρόνοιας: δωρεάν δημόσια εκπαίδευση και σύστημα υγείας υψηλού επιπέδου. Αυτά, σε συνδυασμό με την επικρατούσα αρχή των ίσων ευκαιριών, αποτελούν τους παράγοντες μιας επιτυχημένης εξίσωσης, μοναδικής στα παγκόσμια δεδομένα.

Κλειδί στην επιτυχημένη εκπαιδευτική στροφή της Φινλανδίας αποτέλεσαν α) η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις και δεξιότητες, β) η αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος από το κράτος γ) ο σχεδιασμός του από τις κατά τόπου κοινωνίες και τα ίδια τα στελέχη του κάθε σχολείου και δ) η μεγάλη μερίδα του κρατικού προϋπολογισμού προς όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης.

Τα αποτελέσματα δεν άργησαν να φανούν. Η οικονομία της Φινλανδίας μεταμορφώθηκε από κατά βάση γεωργική ? αγροτική, σε οικονομία των νέων τεχνολογιών, της έρευνας και της νέας επιχειρηματικότητας.

Ένα άλλο εκπαιδευτικό σύστημα είναι αναγκαίο
Οι Έλληνες είμαστε διαποτισμένοι με νοοτροπίες διαφθοράς και αδιαφάνειας, με έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στους λειτουργούς του κράτους. Δεν διαθέτουμε την κουλτούρα της υγιούς επιχειρηματικότητας. Την ταυτίζουμε με την εκμετάλλευση και την αρπαγή. Αντιμετωπίζουμε το δημόσιο τομέα ως μέσο της προσωπικής μας βολής. Όταν κληθούμε να υπηρετήσουμε το κοινό συμφέρον, αράζουμε και βαλτώνουμε, κατηγορώντας πάντα το «σύστημα».

Σωστά; Εν μέρει, ίσως. Είναι πολύ πιθανό να υποτιμούμε τις δυνατότητες μας, ή να μας έχουνε μάθει να πιστεύουμε ότι «είμαστε έτσι».

Για την ίαση της όποιας κοινωνικής μας παθογένειας δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Η ελληνική κοινωνία δεν μπορεί ούτε να αναβαπτιστεί ούτε να μετατραπεί ως δια μαγείας σε μια άλλη, πιο επιτυχημένη. Ίσως δεν είναι καν αυτό το ζητούμενο.

Ωστόσο αν όπως υποστηρίζεται έχουμε αγγίξει τα όρια του συστήματος, το οποίο με τον πρώτο κλυδωνισμό αποδεικνύεται αναποτελεσματικό, αν αποτελεί κοινή πεποίθηση και όραμα των πολλών η αλλαγή, ε, τότε οφείλουμε να ξεκινήσουμε τη δική μας εκπαιδευτική «επανάσταση». Η οποία όμως θα έχει προηγουμένως εμπνεύσει και πείσει για την αναγκαιότητά της όλα τα στρώματα του ελληνικού πληθυσμού: από τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ, έως τον εργάτη και οικονομικό μετανάστη. Η αλληλεξάρτησή των κοινωνικών εταίρων στο εσωτερικό είναι μια βασική συνιστώσα για την αλλαγή νοοτροπίας ετών. Όταν αυτή συντελεστεί, τότε είναι δυνατό να ελπίζουμε σε μια συνολικότερη αλλαγή προς το καλύτερο.

Το ζητούμενο οφείλει να είναι ένα ευέλικτο και προσαρμόσιμο εκπαιδευτικό σύστημα στα νέα δεδομένα, ανθρωποκεντρικό και «πράσινο», στηριγμένο στη φαντασία και την αποκέντρωση από το κράτος, με μακρόπνοο σχεδιασμό, δίκαιο και ταυτόχρονα ανταγωνιστικό ως προς τις επιδιώξεις, χωρίς αποκλεισμούς απέναντι στους ανθρώπους.

Τα παρακάτω μπορούν να αποτελέσουν μερικά από τα νέα πεδία έρευνας και μάθησης σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης: τεχνολογίες επικοινωνιών, ανάπτυξη εταιριών ενεργειακών υπηρεσιών, νανοτεχνολογία, βιοκαύσιμα, υπηρεσίες τουρισμού υψηλού επιπέδου.

Η βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής, η ριζοσπαστική μεν, αλλά σταδιακή και από όλους υποστηριζόμενη στροφή στη σύγχρονη παιδαγωγική φιλοσοφία και πρακτική, η ενίσχυση του ρόλου του δασκάλου ? παιδαγωγού, μπορούν να αποτελούν μερικές από τις νέες κατευθύνσεις του εκπαιδευτικού μας συστήματος.

Ο ισπανός κοινωνιολόγος Manuel Castells, ο οποίος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, υποστηρίζει ότι η επιτυχία της Φινλανδίας οφείλεται στο ότι πίστεψε και κατάφερε να δημιουργήσει ένα κοινωνικό κράτος το οποίο παρέχει στους Φιλανδούς σιγουριά. Όταν ο κόσμος αισθανθεί σιγουριά, τότε μόνο μπορεί η κοινωνία να υποστεί μεταρρυθμίσεις, υποστηρίζει.

Πρόκειται για ένα στοίχημα το οποίο άλλες χώρες έχουν κερδίσει. Γιατί όχι και εμείς;

Το παραπάνω κείμενό μου δημοσιεύθηκε στο ένθετο περιοδικό Sunday του Αγγελιοφόρου της Κυριακής, 10/09/2006, στα πλαίσια αφιερώματος για τη νέα σχολική χρονιά. Οι φωτογραφίες είναι από το Finnish School Library Association.